Завхан аймгийн гадаргын усны чанарын 2017 оны 10 дугаар сарын төлөв байдал

Гадаргын усны чанар

Завхан аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь усны чанарын хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 10 дугаар сард Богд-Улиастай дээд, доод цэг, Чигэстэй-Улиастай дээд, доод цэг, Буянт-Отгон, Идэр-Идэр, Идэр-Тосонцэнгэл дээд, доод цэг, Хүнгүй-Ургамал, Завхан-Дөрвөлжин, Тээл-Дөрвөлжин зэрэг хяналт-шинжилгээний цэгүүдээс усны сорьц авч усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлт, тухайлбал усан орчин(pH), усны булингар, усны цахилгаан дамжуулах чанарын(EC), жинлэгдэх бодис(Ж/б), ууссан хүчилтөрөгч(O₂), биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч(БХХ₅), перманганатын исэлдэх чанар(ПИЧ), хатуулаг, кальци(Ca), магни(Mg), натри болон калийн ион(Na+K), сульфат (SO₄), хлор(Cl), гидрокарбонат(HCO₃), эрдэсжилт, аммони(NH₄), нитритийн азот(NO₂), нитратын азот(NO₃), фосфор(P), фтор(F), төмөр(Fe) зэргийг (цаашид дээрх үзүүлэлтүүдийг химийн нэр, томъёогоор тэмдэглэнэ) тодорхойллоо.

2017 оны 10 дугаар сард хийсэн Завхан аймгийн гадаргын усны шинжилгээний дүнг бохирдлын гол үзүүлэлтүүдээр MNS4586:1998 усны чанарын стандартай харьцуулан 1 дүгээр хүснэгтэд үзүүллээ. 

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-Биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, илр-илрээгүй, MNS4586:1998 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

Завхан аймгийн гадаргын усны хяналт-шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, усан дахь хялбар исэлдэх органик бодис, эрдэс азотын агууламж MNS4586:1998 усны чанарын стандарттай харьцуулахад усны Хар нуур-Дөрвөлжингийн усны перманганатын исэлдэх чанар 1.1 дахин давсан байлаа.                           

Богд гол: Отгонтэнгэрийн рашаан, түүний ар талын амнаас эх авсан рашааны гол Бага Богдтой, Өвөржоншт, Хөх нуруунаас эх авсан гол горхи нийлж Богдын гол болно. Богдын голын хяналтын дээд, доод 2 цэгээс сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 95.1-106.3мг/л-т хэлбэлзэж, хатуулаг 0.96-1.00мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.38-7.64, аммонийн азот 0.01-0.02мгN/л, нитритийн азот 0.001мгN/л, нитратын азот 0.47-0.52мгN/л, эрдэс фосфор 0.006мгР/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 110-115  байна. Харин төмөр илрээгүй, Фтор агууламж 0.16мг/л, перманганатын исэлдэх чанар 1.5-2.8мг/л, хром(VI) илрээгүй, цахиур 3.00-4.13мг/л, сульфат 0.30-0.34мг/л, хлор 1.1-1.4мг/л, байна.

Чигэстэй гол: Чигэстэй гол нь 1050 ам км ус хурах талбайтай, 28 км урт олон жилийн дундаж өнгөрөлт 4.85 шоо м/с болно. Чигэстэй голын дээд, доод 2 цэгээс сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 110.6-135.1мг/л-т хэлбэлзэж, аммонийн азот 0.01мгN/л, нитритийн азот 0.001-0.002мгN/л, нитратын азот 0.42-0.60мгN/л, эрдэс фосфор 0.001-0.003мгР/л, хатуулаг 1.04-1.16мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.12-7.71, цахилгаан дамжуулах чадвар 121-145  байна. Харин төмөр илрээгүй, Фтор агууламж 0.14-0.19мг/л, перманганатын исэлдэх чанар 1.3-1.5мг/л, хром(VI) 0.001мг/л, цахиур 4.15-4.60мг/л, сульфат 0.38-0.56мг/л, хлор 1.4мг/л, байна.

Буянт гол: Буянт гол нь Хөх Сэрхий нурууны салбар уулс болох Тахилт уулнаас далайн түвшинээс дээш 3400 м орчим өндрөөс эх авч нийт 8366.9 км² талбайгаас усжиж голын нийт урт 171.8 км болно. Отгон сумын Буянт-Отгон харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 98.1мг/л, аммонийн азот 0.03мгN/л, нитритийн азот 0.001мгN/л, нитратын азот 0.28мгN/л, эрдэс фосфор 0.003мгР/л, хатуулаг 0.88мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.54, цахилгаан дамжуулах чадвар 117  байна. Харин төмөр 0.01мг/л, Фтор агууламж 0.10мг/л.

Идэр гол: Идэр гол нь Хангайн нуруунаас эх авах бөгөөд Идэр сумын харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц, Тосонцэнгэл сумын Идэр-Тосонцэнгэл харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц, гүүрний доод хяналтын цэгээс 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Идэр голын ус нь давсны ионы бүтцийн хувьд анионоос гидрокарбонатын ион зонхилж НСО₃>SO₄>CI байна. Харин катионоос кальцийн ион зонхилох ба катионы харьцаа Са>Mg>Na+K байна. рН-ийн хэмжээ 7.15-7.56 сул шүлтлэг устай. Эрдэсжилт158.4-204.2мг/л, аммонийн азот 0.011-0.020мгN/л, нитритийн азот 0.001-0.002мгN/л, нитратын азот 0.01-0.26мгN/л, эрдэс фосфор 0.001-0.006мгР/л, хатуулаг 1.56-1.96мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 162-220  байна. Харин төмөр 0.01-0.03мг/л, Фтор агууламж 0.04-0.27мг/л.

Хүнгүй гол: Завхан аймгийн Ургамал сумын нутгаар урсдаг Эрдэнэ-хайрхан сумын мухартын голоос эх авдаг Хүнгүй голын шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 379.6мг/л, аммонийн азот 0.03мгN/л, нитритийн азот 0.006мгN/л, нитратын азот 0.48мгN/л, эрдэс фосфор 0.003мгР/л, хатуулаг 3.40мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.63, цахилгаан дамжуулах чадвар 439  байна. Харин төмөр 0.02мг/л, Фтор агууламж 0.91мг/л.

Завхан гол: Завхан гол нь Хангайн нурууны баруун хажууг хормойлон урсаж Айраг нуураар дамжин Хяргас нуурт цутгана. Голын ус хурах тайлбай 71210 ам км, 808 км урт, усны горимын хувьд зуны хур борооны үертэй голд хамрагдана. Завхан голын шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 198.4мг/л, аммонийн азот 0.05мгN/л, нитритийн азот 0.002мгN/л, нитратын азот 0.35мгN/л, эрдэс фосфор 0.003мгР/л, хатуулаг 3.40мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.31, цахилгаан дамжуулах чадвар 265  байна. Харин төмөр 0.03мг/л, Фтор агууламж 0.30мг/л.

Тээл гол: Завхан аймгийн Дөлвөлжин сумын Хар нуураас эх авдаг Тээл голын шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 296.6мг/л, аммонийн азот 0.13мгN/л, нитритийн азот 0.008мгN/л, нитратын азот 0.08мгN/л, эрдэс фосфор 0.006мгР/л, хатуулаг 2.36мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.45, цахилгаан дамжуулах чадвар 345  байна. Харин төмөр 0.01мг/л, Фтор агууламж 0.91мг/л.

Хар нуур: Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын нутагт оршдог хурын усаар тэжээгддэг нуур юм. Хомын хоолой Тээл голруу цутгадаг. Хар нуурын шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 360.8мг/л, аммонийн азот 0.21мгN/л, нитритийн азот 0.002мгN/л, нитратын азот 0.13мгN/л, эрдэс фосфор 0.013мгР/л, хатуулаг 2.64мг-экв/л, урвалын орчин рH 7.47, цахилгаан дамжуулах чадвар 431  байна. Харин төмөр 0.01мг/л, Фтор агууламж 1.17мг/л.

Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

 10 дугаар сард, Завхан аймгийн хаягдал ус цэвэрлэх Төв цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан цэвэршүүлсэн бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд цэвэрлэх байгууламжуудаас гарч байгаа ус 97%-ийн цэвэршилттэй байжээ.

Улиастай сумын Төв ЦБ-д орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Цэвэршүүлсэн усны хүлцэх агууламжаас нийт азот 1.4 дахин их давсан байна. 

Дүгнэлт

     Завхан аймгийн Улиастай сумын хаягдал бохир ус цэвэрлэх Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа ус 97%-ийн цэвэршилттэй байсан ба MNS4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээтэй харьцуулахад нийт азот бага зэрэг давсан бохирдолтой  байлаа. 

ЗАВХАН АЙМГИЙН УС ЦАГ УУР, ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ГАЗАР

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ЛАБОРАТОРИ