Завхан аймгийн гадаргын усны чанарын 2017 оны 5 дугаар сарын төлөв байдал

Гадаргын усны чанар

      Завхан аймгийн Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори нь усны чанарын хяналт-шинжилгээний хөтөлбөрийн дагуу 5 дугаар сард Богд-Улиастай дээд, доод цэг, Чигэстэй-Улиастай дээд, доод цэг, Буянт-Отгон, Идэр-Идэр, Идэр-Дээд толгой дээд, доод цэг, Хүнгүй-Ургамал, Завхан-Дөрвөлжин, Тээл-Дөрвөлжин, Хар нуур-Дөрвөлжин зэрэг хяналт-шинжилгээний цэгүүдээс усны сорьц авч усны химийн найрлага, чанарын 20 гаруй үзүүлэлт, тухайлбал усан орчин(pH), усны булингар, усны цахилгаан дамжуулах чанарын(EC), жинлэгдэх бодис(Ж/б), ууссан хүчилтөрөгч(O₂), биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч(БХХ₅), перманганатын исэлдэх чанар(ПИЧ), хатуулаг, кальци(Ca), магни(Mg), натри болон калийн ион(Na+K), сульфат (SO₄), хлор(Cl), гидрокарбонат(HCO₃), эрдэсжилт, аммони(NH₄), нитритийн азот(NO₂), нитратын азот(NO₃), фосфор(P), фтор(F), төмөр(Fe) зэргийг (цаашид дээрх үзүүлэлтүүдийг химийн нэр, томъёогоор тэмдэглэнэ) тодорхойллоо.

     2017 оны 5 дугаар сард хийсэн Завхан аймгийн гадаргын усны шинжилгээний дүнг бохирдлын гол үзүүлэлтүүдээр MNS4586:1998 усны чанарын стандартай харьцуулан 1 дүгээр хүснэгтэд үзүүллээ. 

1 дүгээр хүснэгт

Тайлбар: БХХ₅-Биохимийн хэрэгцээт хүчилтөрөгч, ПИЧ-Перманганатын исэлдэх чанар, илр-илрээгүй, MNS4586:1998 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламжаас давсан үзүүлэлтүүдийг тодруулав.

    Завхан аймгийн гадаргын усны хяналт-шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны хүчилтөрөгчийн горим хэвийн, усан дахь хялбар исэлдэх органик бодис, эрдэс азотын агууламж MNS4586:1998 усны чанарын стандарт дахь хүлцэх агууламж(ХА)-аас Буянт голын перманганатын исэлдэх чанар, Буянт голын аммони, Тээл голын аммонийн агууламж бага зэрэг давсан байлаа.     

Богд гол: Отгонтэнгэрийн рашаан, түүний ар талын амнаас эх авсан рашааны гол Бага Богдтой, Өвөржоншт, Хөх нуруунаас эх авсан гол горхи нийлж Богдын гол болно. Богдын голын хяналтын дээд, доод 2 цэгээс сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд голын усны эрдэсжилт 76.5-78.4мг/л-т хэлбэлзэж, аммонийн азот 0.35-0.41мгN/л, нитритийн азот 0.003-0.004мгN/л, нитратын азот 0.34-0.48мгN/л, эрдэс фосфор 0.008мгР/л, хатуулаг 0.61-0.77мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 84-90µS/cm байна. Харин төмөр 0.04мг/л, Фтор агууламж 0.06-0.13мг/л.

Чигэстэй гол: Чигэстэй гол нь 1050 ам км ус хурах талбайтай, 28 км урт олон жилийн дундаж өнгөрөлт 4.85 шоо м/с болно. Чигэстэй голын дээд, доод 2 цэгээс сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Шинжилгээний дүнгээс үзэхэд аммонийн азот 0.37-0.40мгN/л, нитритийн азот 0.003мгN/л, нитратын азот 0.32-0.39мгN/л, эрдэс фосфор 0.004-0.007мгР/л, хатуулаг 0.77-0.81мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 118-129µS/cm байна. Харин төмөр 0.04-0.05мг/л, Фтор агууламж 0.15-0.25мг/л.

Идэр гол: Идэр гол нь Хангайн нуруунаас эх авах бөгөөд Идэр сумын харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц, Тосонцэнгэл сумын Идэр-Тосонцэнгэл харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц, гүүрний доод хяналтын цэгээс 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Идэр голын ус нь давсны ионы бүтцийн хувьд анионоос гидрокарбонатын ион зонхилж НСО₃>SO₄>CI байна. Харин катионоос кальцийн ион зонхилох ба катионы харьцаа Са>Mg>Na+K байна. рН-ийн хэмжээ 7.12-7.26 сул шүлтлэг устай. Аммонийн азот 0.34-0.48 мгN/л, нитритийн азот 0.005-0.008мгN/л, нитратын азот 0.18-0.49 мгN/л, эрдэс фосфор 0.008-0.014мгР/л, хатуулаг 1.04-1.27мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 124-148µS/cm  байна. Харин төмөр 0.06-0.08мг/л, Фтор агууламж 0.05-0.16мг/л.

Буянт гол: Буянт гол нь Хөх Сэрхий нурууны салбар уулс болох Тахилт уулнаас далайн түвшинээс дээш 3400 м орчим өндрөөс эх авч нийт 8366.9 км² талбайгаас усжиж голын нийт урт 171.8 км болно. Отгон сумын Буянт-Отгон харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Аммонийн азот 0.51мгN/л, нитритийн азот 0.016мгN/л, нитратын азот 0.57мгN/л, эрдэс фосфор 0.035мгР/л, хатуулаг 1.92мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 253µS/cm  байна. Харин төмөр 0.06мг/л, Фтор агууламж 0.07мг/л.

Тэс гол: Хангайн нурууны салбар Булнай нурууны ар талаас эх авах Тэс гол нь Хөвсгөлийн уулсын баруун өмнө талаас эх авах ус ихтэй олон гол ихээхэн тэтгэж нэмэгдүүлнэ. Баян тэс сумын Тэс-Баян уул харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Аммонийн азот 0.48мгN/л, нитритийн азот 0.006мгN/л, нитратын азот 0.19мгN/л, эрдэс фосфор 0.011мгР/л, хатуулаг 2.30мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 267µS/cm  байна. Харин төмөр 0.04мг/л, Фтор агууламж 0.17мг/л.

Тээл гол: Дөрвөлжин сумын Тээл голын харуулын хяналтын цэгээс 1 сорьц авч, усны химийн найрлага, чанарын үзүүлэлтүүдийг тодорхойллоо. Аммонийн азот 0.55мгN/л, нитритийн азот 0.002мгN/л, нитратын азот 0.14мгN/л, эрдэс фосфор 0.007мгР/л, хатуулаг 2.30мг-экв/л, цахилгаан дамжуулах чадвар 342µS/cm  байна. Харин төмөр 0.03мг/л, Фтор агууламж 0.82мг/л.

Хаягдал бохир усны хяналт-шинжилгээ

   5 дугаар сард, Завхан аймгийн хаягдал ус цэвэрлэх Төв цэвэрлэх байгууламж /цаашид ЦБ гэх/-ийн орох, гарах цэгээс авсан цэвэршүүлсэн бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнгээс үзэхэд цэвэрлэх байгууламжуудаас гарч байгаа ус 83.3%-ийн цэвэршүүлэлттэй байжээ.

    Улиастай сумын Төв ЦБ-д орж байгаа болон цэвэршүүлээд гарч байгаа хаягдал бохир усны сорьцонд хийсэн шинжилгээний дүнг MNS4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээ (цаашид ЗДХ)-тэй харьцуулан 2 дугаар хүснэгтэд үзүүллээ.

2 дугаар хүснэгт

Цэвэршүүлсэн усны хүлцэх агууламжаас жинлэгдэгч бодис 1.1, нийт азот 1.7 дахин давсан үзүүлэлттэй байлаа.  Дараах графикаар нийт азотын агууламжийг харуулав.

Зураг-1. Цэвэршүүлсэн усан дахь нийт азотын 2016-2017 оны сарын өөрчлөлт, мг/л

Дүгнэлт

       Завхан аймгийн гадаргын усны хяналт-шинжилгээний 2017 оны 5 дугаар сарын шинжилгээний дүнг MNS4586:1998 стандарттай харьцуулахад Буянт голын  перманганатын исэлдэх чанар, Буянт голын аммони, Тээл голын аммонийн агууламж бага зэрэг давсан үзүүлэлттэй байлаа.  Завхан аймгийн Улиастай сумын хаягдал бохир ус цэвэрлэх Төв цэвэрлэх байгууламжаас гарч байгаа ус 83.3%-ийн цэвэршүүлэлттэй байсан ба MNS4943:2015 “Хаягдал ус”-ны стандартад заагдсан хүрээлэн байгаа орчинд нийлүүлж болох хаягдал усан дахь бохирдуулах бодисын зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээтэй харьцуулахад нийт азотын агууламж бага зэрэг давсан бохирдолтой  байлаа. 

ЗАВХАН АЙМГИЙН УС ЦАГ УУР, ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ГАЗАР БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ЛАБОРАТОРИ